Vrij vertaald en aangevuld naar het artikel ’the big bow question finally answered’ door Bernd Müsing. Klik hier om het originele Engelstalige artikel te lezen.
Waarom zijn streektechnieken van de snaar moeilijk om te spelen zelfs met de meest verfijnde antieke strijkstok?
Is het onvermijdbaar dat je stok tekort komt bij dubbelgrepen en fortissimo spelen?
Of is er een ontwerp fout in strijkinstrumenten?
Laten we in het verleden kijken om een antwoord te vinden…
Parijs rond de revolutie, rondom het jaar 1800: veel violen worden uitgerust met een nieuwe hals (van barokviool met een rechte hals naar het moderne instrument met een schuine hals om hogere spanning aan te kunnen en virtuozer spel gemakkelijker te maken op het instrument), een nieuwe zangbalk en een nieuwe kam (lees hier meer over de verschillen tussen een barokviool en de moderne viool waar we nu op spelen).
Een nieuw type strijkstok komt uit het atelier van FX Tourte. Dit alles om de kracht en projectie van de klank te verbeteren om de grote concertzalen te kunnen vullen met geluid.
FX Tourte was de zoon van een strijkstokken maker, maar ook klokkenmaker, en we kunnen aannemen dat hij goed op de hoogte was van de werking van veersystemen, van groot belang bij het maken van klokken.
Ongetwijfeld maakte hij een diepgaande analyse van het soort hout wat hij koos voor het maken van strijkstokken. Tourtevond uit dat pernambuco hout hier het meest geschikte materiaal voor was, omdat de verhouding tussen stijfheid en gewicht het beste was van alle materialen die toen beschikbaar waren (en eeuwen erna).
We kunnen ook aannemen dat Tourte de elasticiteit van snaren, kammen, instrumenten en strijkstokhaar in overweging nam bij het ontwerpen van de ideale strijkstok.
Tourte ontwikkelde zijn strijkstok in samenwerking met de violist/componist Viotti. Wellicht heb je zijn muziek welleens gespeeld of gehoord… Ik vind persoonlijk zijn vioolduetten erg mooi om te spelen en zijn vioolconcerten zijn ongeveer net zo bevorderlijk voor je techniek zes etudes. Het doet een beetje aan als Mozart qua stijl, maar is technisch wat ingewikkelder, hoewel zeer goed te doen.
Met de strijkstokken van Tourte wordt nog steeds gespeeld, vaak in combinatie met een Stradivarius viool. De waarde van een Tourte stijkstok loopt in de zes cijfers (ja, voor de komma).
Hoe komt het (bovenstaand in acht nemend) dan dat we toch bepaalde problemen ervan met Tourte-model stijkstokken?
Als Tourte de genie was die we denken dat hij was (alle factoren van invloed in overweging nemend), dan moeten sommige factoren in zijn vergelijking veranderd zijn in de loop van de tijd.
100 Jaar later, rond het jaar 1900, waren de wetenschap en technologie grote sprongen verder ontwikkeld. Eén van de ontwikkelingen was staal met een hoge spanning, ook beschikbaar in dunne draden. Dit kon het probleem van de brekende E-snaren (die van darm waren tot dan toe) oplossen en was zeer gewaardeerd door violisten.
Deze uitvinding startte de race in ontwikkelingen door snaarfabrikanten die tot op de dag van vandaag voortgaat (klik hier voor de nieuwste ontwikkeling op het gebied van der E-snaar).
Na 100 ontwikkeling is de snaarspanning op strijkinstrumenten 30% hoger dan in Tourte’s tijdperk.
Om de balans van elasticiteit te herstellen tussen de snaren en de strijkstok, moeten we de stijfheid van de strijkstok aanpassen. De eerste stap is om 30% haar op de strijkstok te zetten.
Vervolgens moeten we de stok van de strijkstok 30% stijver maken. Dit bereiken we door de diameter van de stok te verhogen met ongeveer 0,5 milimeter, wat voor 15% meer gewicht zorgt, ongeveer 6 gram bij een vioolstrijkstok. Dit extra gewicht zou de strijkstok zwaar maken aan de punt, dus om daarin weer een goede balans te verkrijgen, moeten we de slof en de winding 4,5 gram zwaarder maken.
Een pernambuco strijkstok voor viool zou, om de snaren van vandaag in balans (de perfecte balans tussen de invloedsfactoren die Tourte had uitgevonden) te matchen, 77 gram wegen.
Wat voor muziek kun je spelen met zo een zware strijkstok?
Gedurende de 20ste eeuw hebben we muziek van Bach en Mozart herontdekt. Deze muziek vraagt om meer behendigheid (volgzaamheid aan de hand en flexibiliteit) dan een strijkstok van 60 gram kan bieden.
De strijkstokken in de barok waren over het algemeen relatief kort en licht om te voldoen aan de snelle nootjes, de articulatie en de helderheid van spel in de barokmuziek (Bach) tot en met de klassieke muziek (Mozart). Pas na deze periode vond Tourte zijn strijkstok uit die meer geschikt was voor het romantische repertoire.
We moeten dus een strijkstok hebben die qua stijfheid in goede balans is met onze huidige moderne snaren, maar die toch licht is. We willen immers een strijkstok hebben die alles kan: barok, klassiek, romantisch, modern en lichte muziek.
Zeker een amateur (maar ook een professional) speelt over het algemeen veel barok en klassiek en heeft geen zin, tijd en geld om een grote historische strijkstokken in huis te halen/hebben.
We zoeken naar een alleskunner, die ook nog een goede match is met onze hoge snaarspanning… Een haast onmogelijke combinatie van gewicht en stijfheid: zeer stijf, maar toch licht en behendig.
Zelfs metalen als aluminium of titanium bieden geen betere stijfheid/gewicht ratio dan permambuco hout, wat de reden was at de ontwikkeling van de strijkstok vast was gelopen. De eerste generatie carbon fiber strijkstokken kon ook geen oplossing bieden voor dit dilemma.
Alleen een holle strijkstok gemaakt van extreem licht carbon fiber composiet maakt het mogelijk om een strijkstok te maken die in balans is met onze moderne snaren. Ze bieden de stijfheid die de juiste hoeveelheid (relatief veel) haar tot goede speelspanning kan houden. Een houten stok zou met die hoeveelheid haar en die spanning doorbuigen of knappen. Je komt hierdoor geen stok tekort bij dubbelklanken en fortissimo spel en streektechnieken waarbij de strijkstok de snaren verlaat zijn gemakkelijker te spelen.
Wat is het optimale gewicht van een strijkstok? We hebben het beste compromis gevonden tussen de zware romantische strijkstokken van de 19e eeuw en de extreem lichte strijkstokken uit de tijd van Mozart. Met dat gewicht bereikt men grote snelheid, behendigheid en comfort van spelen, maar toch voldoende momentum voor het meest zware spel.
We hebben ook een formule gevonden, wellicht dezelfde als Tourte destijds gebruikte, om per individuele strijkstok de precieze hoeveelheid haar te bepalen voor de beste spelkwaliteit. Slechts 0,5 vierkante millimeter te veel haar en de strijkstok zal ervoor zorgen dat de stok niet springt of te weinig en niet goed onder controle te houden is.
De elasticiteit van elke Arcus strijkstok is gemeten en krijgt exact de hoeveelheid haar erop om de spelkwaliteit te optimaliseren vanaf het begin.
Veel strijkers moeten bij elke nieuwe beharing experimenteren met de hoeveelheid en bij toeval (en niet door berekening) erachter komen wat de ideale hoeveelheid haar is voor hun strijkstok.
Arcus strijkstokken zijn de enige strijkstokken wereldwijd die uitgerust zijn om al het repertoire te spelen op moderne strijkinstrumenten met moderne snaren.
Oproepje aan jou als lezer
Het is heel vreemd dat Arcus de enige lijkt te zijn die actief research doet naar dit soort kwesties en het is ook vreemd dat er niet meer makers zijn de strijkstokken ontwikkelen naar de bovenstaande formule: een strijkstok die passend is voor de moderne instrumenten, kammen, snaren en haren.
Ik zou graag onafhankelijk research zien wat deze theorie bevestigt, tegenspreekt of aanvult. Mocht je van zoiets op de hoogte zijn, mail het dan NIET aan mij, maar zet een tekst of een link in het commentaar op die artikel. Op die manier deel je het niet aan mij, maar ook aan duizenden lezers (wellicht nog meer) die ook geïnteresseerd zijn in dit onderwerp. Alvast bedankt!
Actiepunten na dit artikel
Speel je op een moderne viool, altviool of cello met moderne snaren (staal met nylon of synthetische kern) en met een houten strijkstok? Overweeg eens om de balans te herstellen door:
- Bij de volgende keer dat je je snaren vervangt voor een type te gaan met een lagere spanning, zoals darmsnaren (diverse soorten zijn op de markt) of Warchal Amber (klik hier).
- Een Arcus strijkstok uit te proberen en te kijken wat dit voor je spel en klank doet. Het resultaat per instrument en speler is verschillend en het Arcus assortiment is zeer groot met veel verschillende soorten strijkstokken in verschillende prijsklasses. We hebben voor de viool en altviool altijd een selectie voorradig. Voor de cello kunnen we kosteloos en vrijblijvend een selectie op zicht laten komen.
Het selecteren van een Arcus strijkstok die goed aansluit bij jouw spel en instrument kost meestal enkele weken en is heel persoonlijk. Je kunt een eerste selectie op zich meenemen, ontdekken welk type en klasse het beste aansluiten bij jouw wensen en daarna een iets specifiekere selectie uit Duitsland op zicht laten komen om je uiteindelijke beslissing weloverwogen te maken.
Voordat je het bovenstaande traject ingaat is het verstandig al een referentiekader opgebouwd te hebben door verschillende strijkstokken (ook hout en andere carbon merken) uit te proberen. Neem je les bij een docent, betrek deze dan vanaf het begin bij je keuze.
